به بازاری که در آن کالاهای مختلف معامله می‌شوند، بورس کالا گفته می‌شود؛ منتهی هر کالایی در آن تجارت نمی‌شود و فقط تعدادی از کالاهای ضروری مانند پنبه، انواع فلزات و … خریدوفروش می‌شوند. عملکرد این بازار شباهت و تفاوت‌هایی با بازار بورس اوراق بهادار دارد.
پذیرش و عرضه برخی از خودروهای گروه بهمن و سایپا در بورس کالا می‌تواند سبب کاهش و نزدیک شدن قیمت بازار این خودروها به قیمت کارخانه شود؛ به همین منظور و باتوجه به جذابیت قیمت‌ها برای خریداران به معرفی بورس کالا و فرایند ثبت‌نام در آن می‌پردازیم.
بورس کالا چیست؟
یکی از بازارهای شناخته شده در جهان بورس کالا(Mercantile Exchange) است که در آنجا خریداران و فروشندگان بدون انتقال کالا می‌توانند به معامله بپردازند و در زمان مقرر در قراردادهایشان از محل عرضه به طور مستقیم کالا را به محل تقاضا ارسال کنند.
در بورس کالا، کالاهایی که کاربرد عمومی دارند و زود فاسد نمی‌شوند، بر اساس قراردادهای آتی خریدوفروش می‌شوند. این گونه بورس‌ها، بازار خریدوفروش همیشگی برخی از کالاها در مکان معینی است که قوانین و مقررات مشخصی بر آن‌ها حکمفرما است که بر اساس همین قوانین و مقررات سازماندهی می‌شوند و بازرگانان را به سمت این بازارها سوق می‌دهند.
در بورس کالا عمدتا کالاهای اولیه و مواد خام اختصاص یافته است؛ کالاهای خام مانند گندم، پنبه و قهوه یا فلزات گرانبها مانند طلا و نقره و سرب بدون اینکه تحویل فیزیکی رخ دهد، داد و ستد می‌شوند و برخلاف مبادله نقدی کالاهای موجود در بازار، قراردادهای تحویل کالا در قیمت و زمان مشخصی در آینده داد و ستد می‌شود.
به طور کلی، شرکت‌کنندگان در بورس کالا به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- دسته اول کسانی هستند که تمایل دارند از ریسک نوسان قیمت‌ها در امان باشند و در بورس‌های کالا، به عنوان خطر پوش (Hedger) شناخته می‌شوند. مانند تولید کنندگان کالا، مصرف کنندگان عمده و….
- دسته دوم، بر خلاف گروه اول کسانی هستند که از نوسانات قیمت استفاده کرده و سود خود را افزایش می‌دهند؛ این گروه با نام سوداگران (Speculator) شناخته می‌شوند.
اصطلاحات مرتبط با بورس کالا
خوشبختانه آیین‌نامه معاملات که تخصصا در خصوص بورس کالا است در ماده یک خود، اصطلاحات بورس کالا را بیان نموده است. که در این جا به بررسی و بیان برخی از اصطلاحات پر کاربرد اکتفا می‌کنیم.
عرضه
عبارت است از اعلام آمادگی برای فروش انواع قراردادها و ابزارهای مالی قابل معامله در بورس کالا از طریق کارگزار طبق مقررات مذکور در این آیین‌نامه .
تقاضا
عبارت است از اعلام آمادگی برای خرید انواع قراردادها و ابزارهای مالی قابل معامله در بورس کالا از طریق کارگزار طبق مقررات مذکور در این آیین‌نامه.
قرارداد خرید
قراردادی است که در آن اتاق پایاپای، به نمایندگی از طرف فروشنده فلز عمل می‌کند و مشتری خریدار آن است.
قرارداد فروش
قراردادی است که در آن اتاق پایاپای به نمایندگی از طرف خریدار فلز عمل می‌کند و عرضه‌کننده فروشنده آن است.
خریدار
شخص حقیقی یا حقوقی است که کارگزار از طرف او عمل می‌کند.
فروشنده
شخص حقیقی یا حقوقی است که کارگزار از طرف او عمل می‌کند.
کارگزار
شخصی است که مبادرت به داد و ستد انواع قراردادها و ابزارهای مالی قابل معامله در بورس کالا می‌نماید. معاملات در بورس کالا منحصرا توسط کارگزاران بورس کالا قابل انجام است.
قرارداد نقدی
قراردادی است که بهای فلز مورد معامله به صورت نقدی پرداخت می‌شود و تحویل به صورت فوری صورت می‌گیرد.
قرارداد نسیه
قراردادی است که فلز به صورت فوری تحویل می‌شود و بهای آن در تاریخ سررسید پرداخت می‌گردد.
قرارداد سلف
قراردادی است که برای خرید یا فروش یک فلز و تحویل در زمان مشخص در آینده و با قیمت معین منعقد می‌شود و تمام بهای آن، هنگام معامله پرداخت می‌گردد. این نوع قراردادها تا رسیدن موعد تحویل فلز، قابل معامله مجدد در بورس کالا نمی‌باشند.
قرارداد آتی
قراردادی است که به عنوان شرط ضمن عقد لازم معامله سلف، می‌توان آورد و به موجب آن عرضه‌کننده فلز (فروشنده) هنگام معامله سلف به مقدار وجه دریافتی، تعهد می‌کند که مقدار معینی از همان فلز با مشخصات منطبق بر استاندارد بورس را در زمان معین و با قیمت مشخص به طرف قرارداد تحویل نماید و خریدار نیز تعهد خرید می‌دهد و هر طرفی که از انجام تعهد تخلف نماید مبلغ معینی به طرف دیگر بپردازد.
قرارداد اختیار خرید
قراردادی است که به موجب آن عرضه‌کننده فلز، حق خرید مقدار معینی از فلز مورد نظر و منطبق با استاندارد بورس را در زمان معین و با قیمت مشخص به طرف قرارداد مصالحه می‌نماید، بدون آنکه طرف دیگر ملزم به خرید آن باشد.
قرارداد اختیار فروش
قراردادی است که به موجب آن یک طرف قرارداد (خریدار) حق فروش مقدار معینی از فلز مورد نظر و منطبق با استاندارد بورس را در زمان معین و با قیمت مشخص با طرف دیگر مصالحه می‌نماید بدون آنکه طرف دیگر ملزم به فروش آن باشد.
قیمت معامله
قیمتی است که با انطباق عرضه و تقاضا ، معامله بر اساس آن صورت می‌گیرد.
پیشینه بورس کالا
بازارها همواره یک مکان مشخص برای دادوستد کالاها و خدمات هستند؛ شاید بتوان ادعا نمود که بازارها هسته اولیه بورس‌ها را تشکیل داده‌اند و بورس‌ها به نوعی مکمل بازارها در طول تاریخ بوده‌اند و باعث رونق دادوستد شده‌اند. بورس‌های کالا نسبت به بورس بازار اوراق بهادار بیشتر شباهت به بازارهای قدیمی دارند؛ زیرا در بازارهای قدیمی بیشتر کالا دادوستد می‌شد که امروزه در بورس کالا بیشتر نمود دارد.
مزایای بورس کالا
شفافیت معاملات
در این بازار معاملات بین خریداران و فروشندگان به‌صورت شفاف در معرض دید افراد قرار دارد.
اصالت خریدار و فروشنده
اعتبار کالاهای که در این بازار عرضه می‌شوند و اصالت شخص خریدار و فروشنده مورد تایید است. همچنین پرداخت وجه و تسویه توسط اتاق پایاپای صورت می‌گیرد؛ بنابراین خطری ندارد.
کشف نرخ حقیقی
در این بازار کشف نرخ حقیقی بر اساس رقابت بین عرضه‌کنندگان و خریداران صورت می‌گیرد و تمام عوامل، مستقیماً روی قیمت تاثیرگذار هستند.
جبران خسارت
با توجه به ضمانت طرفین معامله در بورس کالا، جبران خسارت در تسویه یا تحویل کالا توسط اتاق پایاپای انجام می‌شود؛ بنابراین از اقامه دعوی در مراجع قضایی بی‌نیاز می‌شوید.
تفاوت بورس کالا و بورس اوراق بهادار
بازار اوراق بهادار با بورس کالا تفاوت‌هایی دارد که به شرح زیر است:
تفاوت در نوع مبادله
در بورس کالا قراردادهای آتی تحویل یک کالا مشخص مبادله می‌شود. اما در بورس بازار اوراق بهادار، سهام مالکیت یک شرکت مبادله می‌شود؛ به عنوان مثال اگر پیش‌بینی کنیم بهای پنبه افزایش یابد می‌توان قرارداد آتی پنبه را در بورس کالا خرید یا به سراغ یک شرکت نساجی مرتبط با پنبه رفت. اما اگر قیمت واقعا افزایش پیدا کند ، سودآوری این دو کاملا می‌تواند متفاوت باشد.
تفاوت شکلی
تالار بورس نیز سیما متفاوتی از بورس اوراق بهادار دارد، اغلب بورس‌های کالا به چند جایگاه تقسیم می‌شوند که در آن معامله‌گران در برابر یکدیگر قرار می‌گیرند. هر جایگاهی برای دادوستد یک یا چند قرارداد آتی طراحی شده است. در این جایگاه‌ها معمولا به شکل هشت ضلعی در تالار مشخص می‌شوند و هر جایگاهی اختصاص به دادوستد یک یا چند قرارداد آتی دارد.
کم و بیش تمام بورس‌های کالا چنین شکل دارند. در این بورس‌ها مانند بورس اوراق بهادار، افرادی که در تالار دادوستد می‌کند، باید عضو بورس باشند. سرمایه‌گذاران غیر عضو باید از طریق بنگاه‌های کارگزاری عضو بورس به مبادله بپردازند. علاوه بر این بورس‌های کالا باید دارای وسایل ارتباطی، نظام‌های گزارش‌دهی قیمت و مانند اینها باشند.
عمر محدود قراردادهای آتی در بورس کالا
بر خلاف سهام شرکت‌ها که می‌توان آن را برای مدت زمانی طولانی و حتی نامحدود نگه داشت، قراردادهای آتی در بورس کالا عمر محدود دارند. مزیت اصلی آن‌ها در ایجاد مصونیت در برابر خطر ناشی از نوسانات قیمت با کسب سود به سبب تغییر قیمت است. علت کاربرد اصطلاح قرارداد آن است که قرارداد آتی مستلزم تحویل کالا در زمان مقرری در آینده است. خریدار قرارداد آتی بر سر یک قیمت ثابت برای خرید کالا مورد نظر از فروشنده در زمان انقضای قرارداد توافق می‌کند. فروشنده قرارداد آتی توافق می‌کند که کالا مزبور را هنگام انقضا قرارداد با قیمت ثابت به خریدار بفروشد. با گذشت زمان، قیمت قرارداد در مقایسه با قیمت ثابتی که در ابتدا مشخص شده بود، تغییر می‌کند و همین امر موجب سود یا زیان معامله‌گران می‌شود.
فرآیند ثبت‌نام در بورس کالا
افراد جهت اجرای معاملات در این بازار می‌بایست کد بورس کالا دریافت کنند؛ جهت گرفتن این کد باید طبق مراحل زیر عمل کنند:
۱. افراد می‌بایست در سایت سجام ثبت‌نام کنند و احراز هویت شوند.
۲- پس از ثبت‌نام در سجام باید وارد سایت ebgo.ir شوند؛ از طریق این سایت می‌توان تمام کارگزاران عضو بورس کالا را پیدا و گزینش کرد. افراد پس از انتخاب کارگزاری وارد صفحه ثبت‌نام و پنل کارگزاری می‌شوند.
۳. صفحه ورود به پنل کارگزاری برای تمام کارگزاری‌ها یکسان است. افراد باید در این صفحه فایل «راهنما دریافت کد» را دانلود و مطالعه کنند.
۴- صفحه دیگری برای افراد باز می‌شود که می‌بایست کد ملی و شماره موبایل خود را وارد کنند و مراحل ثبت‌نام را ادامه دهند.
۵. سپس، یک کد از سمت سایت سجام به شماره موبایل افراد ارسال می‌شود که باید در سایت وارد کنند.
۶. پس از ثبت کد وارد قسمت ثبت مشخصات می‌شوند.
۷. اگر افراد متقاضی خرید خودرو باشند باید در قسمت اطلاعات شغلی، گزینه «خریدار خودرو» را انتخاب کنند.
۸. پس از این مرحله، افراد می‌بایست سایر اطلاعات را تکمیل کنند تا به مرحله بارگذاری اسناد برسند؛ در این قیمت اسناد ستاره‌دار باید بارگذاری شوند. در حال حاضر تصویر نمونه امضاء جزو موارد الزامی است.
۹- افراد بعد از آپلود مدارک به قسمت تعهدات مشتری وارد می‌شوند. جهت خرید خودرو در بورس کالا باید در این قسمت گزینه «بازار فیزیکی» را انتخاب کنند.
۱۰. بعد از قبول تعهدات، می‌بایست وارد قسمت معرفی‌نامه مراجعه شوند. افراد متقاضی ثبت‌نام در بورس کالا باید معرفی‌نامه افتتاح حساب وکالتی بورس کالا را برای بانک منتخب خود دانلود نمایند.
۱۱. معرفی‌نامه‌ای که دانلود کرده‌اند باید پرینت شود و توسط فرد متقاضی پر شود. پس از آن، افراد باید به همراه مدارک مورد نیاز به بانک منتخب خود مراجعه کنند و یک حساب وکالتی برای بورس کالا افتتاح کنند.
۱۲. پس از دریافت آنلاین کد، دوباره باید به صفحه اصلی ثبت‌نام مراجعه کنند. افراد باید در این بخش گزینه اعلام شماره حساب وکالتی را انتخاب و شماره حساب گرفته شده از بانک را در قسمت تعیین شده وارد کنند.
۱۳. پس از اتمام مراحل قبل، می‌بایست دوباره به صفحه اصلی سایت وارد شوند و با نام کاربری و رمز عبوری که دریافت شده وارد سایت شوند.
اکنون تمام مراحل ثبت‌نام در بورس کالا توسط فرد متقاضی جهت خرید خودرو تکمیل شده است.