امروزه افراد با هدف افزایش دارایی و کسب سود وارد بازارهای مختلف می‌شوند؛ اما سودآوری هر فردی به کمک شناخت کافی از بازارها و کارکردهای آن‌ها میسر می‌شود. به‌همین دلیل، در ادامه به بررسی انواع بازارهای مالی و کاربردهای هر کدام می‌پردازیم.

بازار مالی چیست؟

بازار مالی (Financial Market)، اصطلاحی است که برای طیف وسیعی از بازارها به کار می‌رود و به بازاری اطلاق می‌شود که دارایی‌های مالی مانند سهام، سپرده‌های سرمایه‌گذاری، طرح‌های بازنشستگی، انواع بیمه ‌نامه‌ها و اوراق بهادار، در آن معامله می‌شوند. 

این بازارها به‌عنوان یک واسطه بین پس‌اندازکنندگان و سرمایه‌گذاران توسط سازماندهی منابع مالی بین آن‌ها، عمل می‌کنند.

بازار سرمایه همچنین بستری را برای خریداران و فروشندگان فراهم می‌کند تا بتوانند با قیمتی که توسط نیروهای عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، دارایی‌ها را معامله کنند. 

کارکرد بازارهای مالی

در زیر به برخی از کارکردهای بازارهای مالی اشاره کرده‌ایم:

• آن‌ها، به کشف قیمت اوراق بهادار کمک می‌کنند. در واقع، تعامل مکرر بین سرمایه‌گذاران موجب تثبیت قیمت بر اساس تقاضا و عرضه در بازار می‌شود.
• این بازارها، سازمان‌دهی منابع مالی را تسهیل می‌کنند. آن‌ها سبب هدایت دارایی‌ها به سمت بازارهای مولد می‌شوند.
• آن‌ها، نقدینگی دارایی‌های معامله شده را با تسهیل تبادل تقویت می‌کنند؛ زیرا سرمایه‌‎گذاران می‌توانند به سرعت اوراق بهادار خود را بفروشند و دارایی‌ها را به وجوه نقد تبدیل کنند.
• بازار مالی، فرایند توزیع ریسک بین متقاضیان وجوه و دارندگان وجوه را آسان می‌کند. به‌عبارت دیگر، در این عملکرد ریسک از دارندگان وجوه به متقاضیان وجوه منتقل می‌شود.
• صنایع، افراد را تشویق به سرمایه‌گذاری می‌کنند و افراد نیز از صنایع می‌خواهند که پول آن‌ها را جذب کنند و به سودآوری برسانند. بنابراین بازار مالی، دسترسی آسانی را برای خریدار و فروشنده بالقوه فراهم می‌کند.
• بازارهای سرمایه باعث صرفه‌جویی در زمان، پول و تلاش طرفین می‌شوند؛ به این دلیل که افراد و صنایع نیاز به صرف منابع برای یافتن خریداران احتمالی یا فروشندگان اوراق بهادار ندارند. 

انواع بازارهای مالی در ایران

 بر اساس ماهیت، سررسید تعهدات مالی، زمان واگذاری و ساختار سازمانی، بازارهای مالی در چهار گروه مختلف طبقه‌بندی می‌شوند:

بازارهای مالی بر اساس ماهیت

 بر اساس ماهیت، بازارها به دو دسته‌ بازار بدهی و بازار سهام تقسیم می‌شوند:

بازار بدهی (Debt market)

 به بازاری گفته می‌شود که اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه دولتی و اوراق مشارکت، در آن خریدو‌فروش می‌شوند.

بازار سهام (Stock Market)

بازار سهام یا بورس سهام یکی از رایج‌ترین بازارهای مالی در دنیاست. در این نوع بازار، سهام شرکت‌های انتخاب شده توسط معامله‌گران مختلف به‌صورت عمومی معامله می‌شوند.

بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی

 بر اساس سررسید تعهدات مالی، بازارها به دو دسته‌ بازار پول و بازار سرمایه تقسیم می‌شوند:

بازار پول (Money Market)

 بازاری که در آن اوراق بهادار، با نقدشوندگی بالا و سررسید کمتر از یک سال خرید‌و‌فروش می‌شوند، بازار پول نامیده می‌شود. مانند: اوراق تجاری شرکت‌ها و اوراق خزانه

 می‌توان از بازار پول به‌عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با ویژگی ریسک پایین عدم پرداخت و پایین بودن نرخ بهره نسبت به سایر بازارها، نام برد.

بازار سرمایه (Capital Market)

این بازار، محلی برای خرید‌و‌فروش دارایی‌های مالی برای بازه‌های زمانی بیش از یک سال است و به دو نوع تقسیم می‌شود:

بازار اولیه، زمانی ایجاد می‌شود که اوراق بهادار برای بار اول عرضه و مورد معامله قرار می‌گیرند.

بازار ثانویه، بازاری است که افراد دارایی‌های مالی را از افرادی که در ابتدا آن‌ها را خریده‌اند و حالا تمایل به فروششان را دارند، خریداری می‌کنند.

بازارهای مالی بر اساس زمان واگذاری

 بر اساس زمان واگذاری، بازار ها به دو دسته‌ی بازار نقدی و بازار آتی تقسیم می‌شوند:

بازار نقدی (Spot market)

به بازاری که در آن معاملات بین خریداران و فروشندگان در زمان حال اجرا می‌شود، بازار نقدی می‌گویند. 

این بازار با هدف انجام سریع معاملات شامل خرید‌و‌فروش کالاها و اوراق بهادار تشکیل شده است.

بازار ابزارهای مشتقه (Derivative Market)

در بازار ابزارهای مشتقه یا بازار آتی، اوراق مشتقه مورد معامله قرار می‌گیرند.

اوراق مشتقه، قراردادی است که بر اساس آن صاحب اوراق موظف یا مختار است که در تاریخ مشخصی در آینده، یک دارایی را بخرد یا بفروشد.

بازارهای مالی بر اساس ساختار سازمانی

 از نظر ساختار سازمانی، بازارهای مالی به چهار دسته‌ی بازارهای رسمی، بازارهای خارج از بورس، بازار سوم و بازار چهارم تقسیم می‌شوند:

بازار رسمی (Stock Market)

بازار بورس اوراق بهادار، یک بازار رسمی در ایران است. در واقع یک بازار مالی متمرکز است که جهت پذیرش شرکت‌ها، قوانین و شرایط دشواری دارد. 

 بازار خارج از بورس (Over The Counter)

یک بازار غیرمتمرکز است که در آن، معامله به‌صورت مستقیم بین خریدار و فروشنده انجام می‌شود.

 قوانین و استانداردهای مربوطه نیز به‌صورت سفارشی و قراردادی مشخص می‌گردد. در‌نتیجه، برای پذیرش شرکت‌ها شرایط آسان‌تری نسبت به بازارهای رسمی دارد.

بازار سوم (Third Market)

مکانی مطمئن برای اجرای معاملات عمده دارایی‌های مالی است که امکان یا شرایط پذیرش در فرابورس را ندارند. کمیسیون در این بازار کمتر از کمیسیون در بورس اوراق بهادار است.

 بازار چهارم (Fourth Market)

بازاری است که معامله‌گران، عمده معاملات بزرگ خود را در آن انجام می‌دهند. آن‌ها جهت عدم پرداخت کارمزد، تلاش می‌کنند تا از طریق تعامل با یکدیگر و بدون استفاده از کارگزار معاملات را اجرا کنند.

معایب بازارهای مالی

در زیر به برخی از معایب بازارهای مالی را اشاره کرده‌ایم:

• بروکراسی بیش از حد توسط نهادهای نظارتی می‌تواند کل فرآیند را زمان‌بر کند.
• در برخی از مواقع شرکت‌ها به‌دلیل قوانین و مقررات سخت‌گیرانه نمی‌توانند وارد بازار مالی شوند. 
• سرمایه‌گذاران ممکن است به‌خاطر عدم دسترسی به اطلاعات، دارایی‌های خود را از دست بدهند.

سخن پایانی

همان طور که گفته شد، بازارهای مالی نقش حیاتی در اقتصاد دنیا دارند و محلی برای رهنمود دارایی و سرمایه افراد به سمت بازارهای مولد هستند. بنابراین، افراد تلاش می‌کنند با شناخت انواع بازارهای مالی، در بازاری قدم بگذارند که ضمن حفظ دارایی خود موجب افزایش سودآوری آن‌ها شود.